ΙnForum: Μόνο ο ένας στους 20 Έλληνες της γενιάς του brain drain σχεδιάζει να γυρίσει
- Μπορεί η ελληνική διασπορά των παιδιών της κρίσης να αποτελέσει συντελεστή ισχύος για την Ελλάδα; Το συνέδριο inForum: Brain Retain & Regain εξετάζει τους δεσμούς των «μέσα» με τους «έξω».
Εν όψει του διήμερου συνεδρίου inForum: Brain Retain & Regain, 2-3 Ιουνίου στη Βιβλιοθήκη της Βουλής (πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο), παρουσιάζουμε έρευνα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, για την ελληνική διασπορά που αναδύθηκε εξαιτίας της κρίσης, και κατά πόσο μπορεί να αποτελέσει συντελεστή ισχύος για την Ελλάδα.
Η γενιά του brain drain, οι πρώην μόνιμοι κάτοικοι της Ελλάδας που μετανάστευσαν τα τελευταία 20 χρόνια, δεν έχει ενιαία χαρακτηριστικά. Υπάρχει όμως κάτι που ενώνει Ελληνόπουλα από μεσοαστικά στρώματα, που διαπρέπουν στα διεθνή πανεπιστήμια ή κάνουν καριέρα σε εταιρείες αιχμής του εξωτερικού και εργατόπαιδα που άφησαν την Ελλάδα για να δουλέψουν σερβιτόροι, ξενοδοχουπάλληλοι, οικοδόμοι, στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα.
Όσο διαφορετικοί και να είναι μεταξύ τους – ταξικά, μορφωτικά, ηλικιακά ακόμα και στην εθνοτική καταγωγή αφού αρκετοί είναι παιδιά μεταναστών – όλοι έφυγαν επειδή η Ελλάδα δεν τους χωρούσε. Όχι όλοι, αλλά μια μεγάλη μερίδα από αυτούς, είναι ακόμα εδώ συναισθηματικά, παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις στη χώρα μας, θέλου να τη δουν να προκόβει και στο βάθος του μυαλού τους έχουν την επιστροφή στην πατρίδα. Εκείνοι όμως που πράγματι γυρίζουν αποτελούν μειοψηφία.
Η έρευνα με τίτλο «Crisis emerging diaspora tendencies towards Greece» και επιστημονικά υπεύθυνη την καθηγήτρια Ρεββέκα Παιδή, περιλαμβάνει Έλληνες/ίδες μετανάστες/στριες που εγκατέλειψαν την Ελλάδα κατά τη διάρκεια της κρίσης ή αναβάλλουν την επιστροφή τους λόγω αυτής.
Η περίοδος αποδημίας για την αναδυόμενη ελληνική διασπορά καλύπτει τα έτη 2009 έως 2017 και τα άτομα που συμμετείχαν ανήκουν στις ηλικίες 25-54 ετών.
Τα αποτελέσματα της έρευνας
Το 67% των συμμετεχόντων στην έρευνα, Έλληνες της γενιάς του brain drain, δήλωσε ότι δεν σκοπεύει να επιστρέψει στην Ελλάδα μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια.
Ένας στους τέσσερις απάντησε ότι η επιστροφή είναι σχετικά πιθανή.
Όμως μόνο ένας στους 20 προγραμματίζει να επιστρέψει μέσα σε αυτό το διάστημα.
Γιατί θα γύριζαν;
Οι περισσότεροι συμμετέχοντες στην έρευνα ανέφεραν ότι θα η εστίαση της αγοράς και του κράτους στην έρευνα και στην καινοτομία θα μπορούσε να επηρεάσει θετικά την απόφασή τους.
Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας ήταν η εδραίωση της αξιοκρατίας στην επιλογή προσωπικού.
Θέλουν να στηρίξουν την Ελλάδα
Λίγο περισσότεροι από τους μισούς ερωτηθέντες δήλωσαν ότι θα συμμετείχαν σε ένα σχέδιο στήριξης της Ελλάδας στο εξωτερικό.
Πάντως, σε αντίθεση με τους μετανάστες προηγούμενων γενεών, που δούλευαν για να στέλνουν χρήματα πίσω στην πατρίδα, η στήριξη που προσφέρει η σύγχρονη διασπορά δεν είναι οικονομική.
Οι συμμετέχοντες αναφέρουν ότι από τότε που έφυγαν στο εξωτερικό, το βιοτικό και οικονομικό τους επίπεδο βελτιώθηκε σημαντικά. Παρόλα αυτά δεν μεταφέρουν χρήματα στην Ελλάδα, με τη μορφή εμβασμάτων. Η κρίση τους έδιωξε από την Ελλάδα για να «σώσουν» και να εξελίξουν τον εαυτό τους και όχι για να στηρίξουν αυτούς που άφησαν πίσω. Τις περισσότερες φορές ισχύει το αντίθετο. Οι οικογένειες των σύγχρονων μεταναστών, ιδίως όσων συνεχίζουν τις πανεπιστημιακές σπουδές, χρηματοδοτούν σε πρώτη φάση την εγκατάσταση των παιδιών τους στο εξωτερικό, μέχρι να «σταθούν στα πόδια τους».
Η διασπορά και οι αντιφάσεις της
Οι επτά στους δέκα συμμετέχοντες στην έρευνα θεωρούν ότι οι Έλληνες που μετανάστευσαν στο εξωτερικό μετά το 2009 θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως μετασχηματιστική δύναμη για την Ελλάδα.
Όμως, παρά τις καλές προθέσεις οι περισσότεροι Έλληνες του εξωτερικού δεν διατηρούν τακτική επαφή με τις κοινότητες των αποδήμων.
Οι ερευνητές προτείνουν την ενδυνάμωση των δικτύων Ελλήνων της διασποράς, ως ένα σύνδεσμο μεταξύ της εξωτερικής μετανάστευσης και της εγχώριας ανάπτυξης.
Θεωρούν ότι σύγχρονα δίκτυα διασποράς – και όχι απλά λέσχες επετειακών τελετών και πελατοκεντρικού λόμπινγκ – θα μπορούσαν να μετριάσουν τις αρνητικές επιπτώσεις του brain-drain ή και να τις αντιστρέψουν σε brain gain.
Δραστήρια δίκτυα διασποράς, βασισμένα σε εξειδικευμένη γνώση, για παράδειγμα γιατροί ή ακαδημαϊκοί, θα μπορούσαν, σύμφωνα με τους ερευνητές «να αποτελέσουν σημαντικό εργαλείο, τόσο για την πραγματοποίηση αλλαγών στη χώρα προέλευσης, όσο και για να επηρεάσουν θετικά την εικόνα που έχει η χώρα υποδοχής για τη χώρα προέλευσης».
Οι στοχευμένες πολιτικές του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα που ενθαρρύνουν τη δημιουργία τέτοιων δικτύων μπορούν να δημιουργήσουν νέους δεσμούς μεταξύ του νέου κύματος μεταναστών και της Ελλάδας, τονίζει η έρευνα.
Διπλωματία των πολιτών
«Η Ελλάδα χρειάζεται μία νέα δημόσια διπλωματία για τη διασπορά (…) να αναδεικνύει τη σύγχρονη εικόνα της χώρας και να αξιοποιεί τις δυνατότητες των ψηφιακών μέσων. Ο στόχος της νέας δημόσιας διπλωματίας για τη διασπορά θα πρέπει να είναι διττός, αφενός να επανασυνδεθούν οι Έλληνες του εξωτερικού με την Ελλάδα και αφετέρου να ενδυναμωθεί η διάθεσή τους να προβάλουν τη χώρα στο εξωτερικό και να αποκτήσουν εργαλεία προβολής για αυτόν τον σκοπό», υπογραμμίζει η έρευνα.
Πώς θα χτιστεί αυτή η νέα δημόσια διπλωματία; Οι ερευνητές δεν πρωτοτυπούν ιδιαίτερα. Θεωρούν ότι στο επίκεντρο της προσπάθειας πρέπει να βρεθούν «οι τέχνες και τα γράμματα, ο ακαδημαϊκός κόσμος, Έδρες Ελληνικών Σπουδών, δεξαμενές σκέψεις με αντικείμενο την Ελλάδα».
Μόνο που η πρόσφατη εμπειρία δείχνει ότι οι Έλληνες της διασποράς που κινητοποιούνται δεν ανήκουν απαραίτητα σε κάποια ελίτ. Για παράδειγμα οι μαχητικές συγκεντρώσεις για τα Τέμπη που διοργανώθηκαν σχεδόν όπου υπάρχουν Έλληνες, είχαν ανάμεσά τους φοιτητές, νέους, αλλά και ανθρώπους της βιοπάλης. Το σύνθημα «δεν έχω οξυγόνο», που ακούστηκε μέσα κι έξω από τα σύνορα της Ελλάδας, δείχνει ότι οι δεσμοί των «έξω» με τους «μέσα» είναι πιο δυνατοί όταν εκπορεύονται από τα κάτω.
*Το inForum τελεί υπό την αιγίδα της Α.Ε. του Προέδρου της Δημοκρατίας κυρίου Κωνσταντίνου Αν. Τασούλα.